Nobel töreninde neler oluyor? İşte Nobel Ödülü hakkında bilmediğiniz ilginç gerçekler!
19
Alfred Nobel’in vasiyetiyle 1895 yılında kurulan ödüller, bir önceki yıl “insanlığa en büyük faydayı sağlayan” bilim insanları, yazarlar ve diplomatları onurlandırmayı amaçlıyor. Her bir ödülün değeri 11 milyon İsveç Kronu, yani yaklaşık 1,1 milyon ABD Doları. Nobel, fizik, kimya, tıp ve edebiyat alanlarına özel ilgi göstermiş; barış ödülüne ilham ise Avusturyalı pasifist Bertha von Suttner ile olan dostluğundan geldiği düşünülüyor. 1968’de İsveç Ulusal Bankası tarafından eklenen ekonomi bilimi ödülü ise Nobel anısına verilmekte.
29
Ödülü kazanan isimler arasında Marie Curie ve Nobel Barış Ödülü’nü aldığı 17 yaşında Malala Yusufzay yer alıyor. Ancak Nobel Ödülü’nün geçmişi sadece başarı hikayeleriyle dolu değil; ödülleri reddedenler, hükümet müdahaleleri ve karmaşık siyasi durumlar da tarih boyunca dikkat çekmiş.
39
KATEGORİLER VE SEÇİM SÜRECİ
Fizik, kimya ve ekonomi alanlarında ödülleri İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi; fizyoloji ve tıp alanında Karolinska Enstitüsü; edebiyat dalında İsveç Akademisi; barış ödülünü ise Norveç Parlamentosu tarafından seçilen bir komite veriyor.
49
Seçim komiteleri süreci sıkı gizlilik kurallarıyla yürütüyor. Nobel Müzesi küratörü Gustav Källstrand’a göre, başlangıçta süreç sonsuza kadar gizli tutulmalıydı. Günümüzde ise her değerlendirme yalnızca 50 yıl boyunca açıklanmıyor. Bu kurallar zaman zaman sıra dışı durumlara yol açabiliyor. Örneğin, Kanadalı immünolog Ralph M. Steinman, ölümünden üç gün önce Nobel Tıp Ödülü’ne layık görüldü. Komite onun pankreas kanserinden öldüğünü bilmesine rağmen, sürecin gizliliği nedeniyle “nasıl olduğunu kontrol etmek için sürekli arayamadılar”. Ödül verildiğinde hayatta olduğu için karar geçerli sayıldı.
59
NOBEL’İN KARMAŞIK TARİHİ
II. Dünya Savaşı ve Nazi Almanyası, Nobel sürecinde çeşitli sorunlara neden oldu. Hatta Hitler’e Barış Ödülü adaylığı dahi gündeme geldi. 1939’da İngiliz Başbakanı Neville Chamberlain, Münih Anlaşması’ndaki rolü nedeniyle ödüle aday gösterildi. İsveç Parlamentosu’nun bazı üyeleri protesto amacıyla Hitler’i aday gösterdi; adaylık geri çekildi.
69
Savaş sırasında Alman bilim insanları ödüllerini almakta zorluk yaşadı. Richard Kuhn, Adolf Butenandt ve Gerhard Domagk, madalyalarını ve diplomalarını aldılar ancak paralarını alamadılar. Domagk, teşekkür telgrafı gönderirken Alman gizli polisi tarafından bir hafta hapse mahkum edildi. Altın madalyalar ise kimyager George de Hevesy tarafından eritebilecek asit kullanılarak saklandı ve savaş sonunda tekrar yeniden şekillendirildi.
79
Nobel komiteleri, geçmişte işbirliği yapmayan rejimleri ikna etmeye çalıştı. Örneğin Çin, muhalif yazar Liu Xiaobo’nun 2010 Barış Ödülü’nü almak üzere ülke dışına çıkmasına izin vermedi; törene sembolik olarak boş bir sandalye bırakıldı.
89
ÖDÜLÜ REDDETMEK MÜMKÜN MÜ?
Källstrand’a göre, “Ödül kararı verildikten sonra geri alınamaz. Yani sizi aradıklarında ödülü teklif etmiyorlar, size ödül sahibi olduğunuzu söylüyor. Hayır deseniz bile, önemli değil.” Jean-Paul Sartre 1964’te edebiyat ödülünü reddetti; Le Duc Tho ise 1973’te ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile paylaştığı Barış Ödülü’nü geri çevirdi.
99
TÖREN VE YENİ SEZON
Ödül kazananlar Ekim ayının ilk haftasında açıklanıyor. Sezon, 10 Aralık’ta Stockholm Belediye Binası’nda yapılan görkemli akşam yemeği ile sona eriyor ve canlı yayınlanıyor. Sezonun sonunda Nobel komiteleri hemen bir sonraki yıl için aday değerlendirmelerine başlıyor ve 2.000–3.000 aday arasından seçim yapıyor.