İsrail İran savaşında NATO neden sessiz? ABD İran'ı vurdu: Peki Türkiye hangi konumda duruyor?

Ortadoğu’da savaş çanları çalarken gözler NATO’ya çevrildi. İsrail’in “Yükselen Aslan” operasyonuyla İran’ı hedef almasıyla başlayan savaş, bölgesel çatışmanın ötesine geçerek küresel bir krize dönüştü. İran’ın balistik füzelerle karşılık vermesi, ABD Başkanı Donald Trump’ın İran’daki nükleer tesislere saldırı emriyle boyut değiştirdi. Artık sadece İsrail ve İran arasında değil, büyük güçler arasında da bir restleşme yaşanıyor. Bu denklemde, NATO’nun tutumu ve Türkiye’nin ittifak içindeki rolü yeniden sorgulanıyor.

Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Zuhal Mert Uzuner, ekoltv.com.tr’den Senem Uluhan’a konuştu; NATO’nun sessizliğini, Türkiye’nin stratejik konumunu ve bölgeyi etkileyen büyük resmin perde arkasını anlattı.

NATO’YU KİM YÖNETİYOR VE AMACI NEDİR?

NATO, oy birliğiyle karar alan uluslararası bir örgüt. Ancak ittifakın içinde ağırlıklı olarak ABD’nin liderliği ve başta İngiltere olmak üzere batılı ülkelerin yön verici etkisi hissediliyor. Avrupa merkezli güvenlik yaklaşımıyla şekillenen bu yapı, Soğuk Savaş sonrası yeni coğrafi alanlara açıldı. Batı Avrupa’nın güvenliği öncelikli olmakla birlikte, NATO’nun operasyonel vizyonu zamanla genişledi.

TÜRKİYE’NİN NATO İTTİFAKINDAKİ ROLÜ NE ANLAM TAŞIR?

Soğuk Savaş döneminde komünizme karşı kurulan NATO, Sovyet tehdidinin ardından kimlik arayışına girdi. Bu süreçte, NATO üyesi olmayan ülkelerle barış temelli ortaklıklar kuruldu. Türkiye ise bu dönüşüm sürecinde güçlü ordusu ve jeopolitik konumuyla ön plana çıktı. Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Doğu gibi çatışma bölgelerine yakınlığı sayesinde Türkiye, NATO’nun doğu sınırında stratejik bir güvenlik kalkanı oldu.

NATO, İSRAİL İLE İRAN ARASINDAKİ GERİLİM KARŞISINDA NASIL BİR POLİTİKA İZLER?

Prof. Dr. Uzuner'e göre, NATO’nun bu çatışmaya doğrudan müdahalesi beklenmemeli. Çünkü ittifak oy birliğiyle karar alıyor ve birçok NATO üyesi İsrail’in tavrını sorguluyor. Bu nedenle NATO’nun kolektif bir askeri tepki vermesi ihtimali son derece düşük. Ayrıca İsrail de NATO üyesi değil, bu durum NATO’nun müdahil olma gerekçesini daha da zayıflatıyor.

NATO’NUN GAZZE’DEKİ TEPKİSİZLİĞİ, İTTİFAKIN GÜVENİLİRLİĞİNİ ZEDELİYOR MU?

TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş’un, NATO’nun Gazze konusundaki sessizliğini eleştirmesi gündem yarattı. Uzuner'e göre bu eleştirinin dayandığı zemin, Soğuk Savaş sonrası ortaya çıkan “koruma sorumluluğu” kavramı. Libya örneğinde olduğu gibi, bazı ülkelerin bu ilkeye dayanarak tek taraflı operasyon düzenlediğini hatırlatan Uzuner, NATO’nun her müdahalede aktif olması gerektiği düşüncesinin yanlış olduğunu ifade ediyor: “Oy birliği olmadan NATO’dan bir şey beklemek gerçekçi değil.”

İRAN NEDEN ABD İLE MÜZAKEREYİ REDDEDİYOR? BU KARARIN BÖLGEYE ETKİSİ NE OLUR?

İran’ın müzakere kapılarını kapatmasının temel nedeni, ABD’nin İsrail’e verdiği açık destek. Ayrıca ABD iç siyasetindeki karışıklıklar, İran’ın muhataplık konusunda netlik görememesine neden oluyor. İran yönetimi saldırıya uğrayan bir ülke olarak geri adım atmak istemiyor. Öte yandan Avrupa ile diplomatik iletişimi tamamen kesmemeye özen gösteriyor. Bu tavır, hem stratejik hem de imaj açısından önemli.

NÜKLEER ANLAŞMA SÜRECİ NASIL ETKİLENİR?

İran-İsrail savaşı sona ermeden nükleer müzakerelerin yeniden başlaması zor görünüyor. Uzuner, İran’ın nükleer teknolojiden tamamen vazgeçmeyeceğini ancak kısmi tavizler verebileceğini belirtiyor. Özellikle füze teknolojisi üzerindeki baskılar da artmış durumda. Ancak bölgede güvenliğin yeniden tesis edilmesi için önce savaşın durması gerektiği vurgulanıyor. Netanyahu hükümetinin varlığı da bu sürecin önündeki en büyük engel olarak değerlendiriliyor.

NATO, SINIRLARINI MI KORUYOR?

İsrail-İran savaşı NATO'nun sınırlarının nerede başlayıp nerede bittiğini yeniden tartışmaya açtı. Libya, Kosova ve Afganistan gibi örneklerde aktif olan NATO, Ortadoğu’daki bu sıcak çatışmada geri planda duruyor. Prof. Dr. Uzuner’e göre bunun temel nedeni; örgütün yapısal olarak oy birliğiyle hareket etmesi ve uluslararası hukukta tek başına müdahale meşruiyetine sahip olmaması.

Ekoltv.com.tr/Senem Uluhan
Röportaj: Prof. Dr. Zuhal Mert Uzuner — Marmara Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü