İnsan hayatının üçte biri uykuda geçiyor. Bu da, zihinlerimizin kişisel “rüya diyarlarını” deneyimlemesi için bolca fırsat demek. Peki rüyalar gerçekten bize bir şey mi anlatmak istiyor? Bu sorunun yanıtı, kime sorduğunuza bağlı. New Hampshire Üniversitesi’nden antropoloji uzmanı Robin Sheriff, “Bir toplumun rüyalar hakkında ne düşündüğünü anlarsanız, o toplumun kültürünü de anlamış olursunuz” diyor. Freud ve Jung’un popülerleştirdiği Batılı yorumlardan farklı olarak antropoloji, folklor ve geleneksel inançlarda rüyaların çok daha geniş bir anlam dünyası var.
Rüyaların gerçekten bir anlamı var mı? Farklı kültürler bambaşka şeyler söylüyor
Antik Roma’nın kahinlerinden Sigmund Freud ve Carl Jung’a kadar birçok düşünür, zihnin gizemlerini çözmek için rüyalara başvurdu. Rüyalar, bir an yemyeşil bir çayırda yürürken kendinizi bulabileceğiniz, bir anda ise bir uçurumdan düşüp ölebildiğiniz sınırları olmayan bir alem… Rüyalarda bazen dişleriniz sebepsiz yere dökülür, bazen de göz ucunuzdan bir yılanın süzüldüğünü görürsünüz. Peki rüyalar size ne anlatmak istiyor?
18
28
RÜYA TABİRİNİN KÖKENLERİ
Rüya yorumlamaları, Antik Mısır ve Roma’ya kadar uzanıyor. Ancak antropologlara göre kökeni, yazılı tarihi olmayan çok daha eski toplumlara dayanıyor.
Makao Üniversitesi’nden evrimsel biyolog Ze Hong, rüyaların Çin kültüründe doğaüstü boyutuyla ele alındığını şu sözlerle belirtti:
“Ata ruhlarının ve hayaletlerin insan yaşamına müdahale ettiğine inanılan dünyada rüyalar, ruhsal iletişim kanalıydı. Geleceği haber verebilir ya da gizli gerçekleri açığa çıkarabilirdi.”
38
Benzer şekilde Antik Roma’da rüyalar, tanrılardan gelen ilahi mesajlar olarak görülüyordu. Çin’de Zhou Hanedanlığı döneminde (MÖ 1046–256) yaygın olan oneiromancy yani rüyadan kehanet çıkarma geleneği, hem kişisel yaşam hem de siyasi kararlar için rehber kabul ediliyordu.
48
RÜYALARIN RUHSAL YOLCULUĞU
Papua Yeni Gine üzerine çalışan antropolog Roger Lohmann’a göre, Batılılar rüyaları genellikle mecazi görürken, bazı toplumlarda rüyalar ruhun uyurken başka bir boyuta yaptığı gerçek yolculuk olarak yorumlanıyor.
58
Lohmann, kendi yaşadığı bir olayı şöyle anlatıyor:
“Bir keresinde notlarımın alev aldığı bir kabus gördüm. Ben bunu bilgisayarımla ilgili kaygımın yansıması olarak yorumladım. Ancak yerel halktan biri, ‘Şömineye dikkat et’ diyerek bunun geleceğe dair bir uyarı olduğunu söyledi.”
68
FREUD VE JUNG’UN ETKİLERİ
Batı dünyasında rüya yorumunun temeli genellikle Freud ve Jung’a dayanıyor. Freud, rüyaların bilinçaltındaki bastırılmış arzuların, özellikle de cinsel dürtülerin dışavurumu olduğunu savunmuştu. Jung ise farklı bir noktadan bakarak, rüyaların sorun çözme mekanizması olabileceğini ileri sürdü. Ona göre rüyalar, kahraman, anne ya da düzenbaz gibi “arketipler” üzerinden sembolik anlamlar taşıyordu.
78
KÜLTÜRLER ARASI RÜYA SEMBOLLERİ
Rüyalarda sık görülen bir sembol olan yılan, kültürden kültüre bambaşka anlamlara geliyor:
Freudcu bakışta cinsel bir simge, Jung için ise güç ve tehlikenin sembolü.
Hindu geleneğinde bolluk ve bereketin habercisi.
Hopi ve Pueblo kabilelerinde doğurganlık ve tarım döngüsüyle ilişkilendiriliyor.
Zambiya’daki Pentekostal topluluklarda ise şeytani bir işaret olarak kabul ediliyor.
Çin geleneğinde yılanın özel bir anlamı yok; fakat hamilelikte görülen yılan rüyasının erkek (veya çelişkili biçimde kız) çocuk habercisi olduğuna inanılmış.
88
RÜYALARIN GERÇEKTEN BİR ANLAMI VAR MI?
Her rüya aynı derecede önemli olmayabilir. Hong’a göre bazıları sadece “gün içi fazla düşünmenin” sonucu olarak görülüp anlamsız kabul ediliyor.
Antropolog Robin Sheriff ise rüyaların önemini şöyle özetliyor:
“Rüyalar, şiir ve sanat gibi insan deneyimine dair düşünme yollarıdır. Daha iyi ya da kötü yorumlar olabilir; ama doğruluğunu kesinleştirecek nesnel bir ölçümüz yok.”