Bu olağanüstü buluşun kökleri, bir asır öncesine uzanıyor. Albert Einstein, genel görelilik kuramında, devasa kütleli cisimlerin uzay-zamanı bükeceğini öngörmüştü. Ona göre kara delikler gibi ağır cisimler çarpıştığında, kozmos boyunca dalgalanan kütleçekim dalgaları ortaya çıkacaktı. Ancak Einstein, bu dalgaların tespit edilemeyecek kadar zayıf olacağını düşünüyordu.
EINSTEIN’IN HAYALİ, WEİSS VE THORNE’UN GERÇEĞİ
1970’lerde MIT’li fizikçi Rainer Weiss, aslında ölçülemeyecek kadar küçük olduğu düşünülen bu dalgaların yakalanabileceğini öne sürdü. Çözüm, lazer interferometresi adı verilen son derece hassas bir sistemdi. Bu sistem, lazer ışınlarının mikroskobik dalgalanmalarla uzayıp kısalan mesafelerden geçişini ölçmeye dayanıyordu.
Weiss, Caltech’ten Kip Thorne ile güçlerini birleştirdi. Onlara göre bu dalgaları yakalayabilmek için devasa boyutlarda dedektörlere ihtiyaç vardı. 1990’da Lazer İnterferometre Yerçekimi Dalgası Gözlemevi (LIGO) resmen onaylandı. ABD’de Washington ve Louisiana’da, her biri 4 kilometre uzunluğunda L şeklinde iki dedektör inşa edildi.
SESSİZLİKTEN KOZMİK CIVILTIYA
Yıllar boyunca LIGO dedektörleri sessiz kaldı. Ancak cihazlar daha hassas hale getirildikçe, umut yeniden doğdu. Ve 14 Eylül 2015 gecesi, o an geldi: LIGO, evrenden gelen güçlü bir “cıvıltı” sinyali yakaladı. Bu dalgalanma, 1,3 milyar yıl önce çarpışan iki kara delikten doğmuştu.
Weiss, bu anı şöyle anlatıyordu:
“Bilgisayar ekranına baktım ve karşımda inanılmaz bir dalga formu belirdi. Bu, tam olarak Einstein’ın hayal ettiği şeydi.”
11 Şubat 2016’da bilim insanları bu tarihi keşfi dünyaya duyurdu. Avrupa’daki Virgo deneyi de aynı olayı doğruladı. Böylece evrenin en uç noktalarını incelemek için yepyeni bir pencere açıldı.
KARA DELİKLERDEN EVRENİN DERİNLİKLERİNE
O günden bu yana, LIGO, Virgo ve Japonya’daki KAGRA dedektörü yüzlerce kozmik çarpışmayı gözlemledi:
- Kara delik birleşmeleri
- Nötron yıldızı çarpışmaları
- Üçlü sistemlerin doğurduğu dalgalanmalar
Haziran 2023’te bilim insanları, uzay-zamanı dolduran zayıf bir kütleçekim dalgası arka planını keşfettiklerini açıkladılar. Eylül 2025’te ise LIGO ekibi, Stephen Hawking’in kara deliklerin kuantum mekaniği ile genel görelilik arasında köprü kurduğunu öne süren teorisini doğruladı.
NOBEL İLE TAÇLANAN ZAFER
Rainer Weiss, Kip Thorne ve meslektaşları Barry Barish, bu devrim niteliğindeki çalışmaları sayesinde 2017’de Nobel Fizik Ödülü’ne layık görüldüler.
Bugün yerçekimi dalgaları, gökyüzüne bakışımızı yalnızca değiştirmekle kalmıyor, aynı zamanda evrenin en gizemli köşelerine ışık tutuyor. Einstein’ın hayal ettiği dalgalar, artık bilim insanlarının evreni dinlemek için kullandığı yeni bir dil haline geldi.